تفاوت کوچینگ گروهی و گروه توسعه مشارکتی یکی از موضوعات مهم در حوزه یادگیری و توسعه منابع انسانی است که شناخت آن به انتخاب رویکرد مناسب کمک می‌کند. کوچینگ گروهی توسط یک کوچ حرفه‌ای هدایت می‌شود و تمرکز آن بر رشد فردی، تعیین هدف و مسئولیت‌پذیری در محیطی ساختاریافته است. این مدل معمولاً در برنامه‌های توسعه رهبری یا تغییرات سازمانی به کار می‌رود.
در مقابل، گروه توسعه مشارکتی رویکردی همتا-محور است که در آن اعضا با استفاده از تجربیات واقعی، به حل مسئله و یادگیری گروهی می‌پردازند. این روش بر هوش جمعی، اعتماد متقابل و اشتراک دانش تمرکز دارد و برای سازمان‌هایی با فرهنگ مشارکتی مناسب‌تر است.
تفاوت کوچینگ گروهی و گروه توسعه مشارکتی در میزان نقش تسهیلگر، ساختار جلسات و نوع تعاملات گروهی نمایان می‌شود.هدف این مقاله، روشن‌سازی و مقایسه این دو روش قدرتمند یادگیری گروهی است. این مقاله برای متخصصان منابع انسانی، کوچ‌ها، تسهیل‌گران و فعالان حوزه یادگیری و توسعه طراحی شده است که به دنبال اجرای راهبردهای یادگیری هدفمند و متناسب با زمینه کاری خود هستند.
تعریف توسعه مشارکتی
توسعه مشارکتی (Co-Development) رویکردی ساختارمند در یادگیری حرفه‌ای است که نخستین بار توسط کلود شامپاین و ژاک پایت در دهه ۱۹۹۰ در کانادا معرفی شد. این مدل بر اساس اصول یادگیری بزرگسالان و تبادل تجربه بین همتایان طراحی شده است و هدف آن، ارتقای عملکرد حرفه‌ای از طریق گفت‌وگوی باز، بدون داوری و با اعتماد متقابل است. افراد در این فضا چالش‌های واقعی خود را بیان می‌کنند و از بازتاب دیگران برای رشد فردی بهره می‌گیرند.
در گروه توسعه مشارکتی، شرکت‌کنندگان به‌صورت چرخشی نقش «مراجع» و «مشاور» را ایفا می‌کنند. این روش نه صرفاً برای حل مسئله، بلکه برای پرورش تفکر انتقادی، تأمل حرفه‌ای و توسعه مهارت‌های بین‌فردی استفاده می‌شود و فضایی برای یادگیری جمعی، پذیرش آسیب‌پذیری و رشد مشترک فراهم می‌آورد.
در مقاله‌ای تحت عنوان” توسعه مشارکتی چیست” به این موضوع به صورت کامل‌تری پرداخته‌ایم.
تعریف کوچینگ گروهی
کوچینگ گروهی (group Coaching) روشی ساختاریافته برای توسعه فردی و حرفه‌ای است که در آن یک کوچ آموزش‌دیده، فرایند یادگیری را در میان چند شرکت‌کننده تسهیل می‌کند. برخلاف کوچینگ فردی، در این مدل، افراد در محیطی گروهی با وجود تفاوت در اهداف، از تجارب و بازتاب‌های یکدیگر بهره‌مند می‌شوند.
طبق تعریف ICF، کوچینگ گروهی بر ترکیب گفتگو، تأمل فردی و پویایی جمعی استوار است و هدف آن ایجاد مسئولیت‌پذیری، خودآگاهی و یادگیری متقابل است. این رویکرد که از دهه ۱۹۹۰ رواج یافته، پاسخ سازمان‌ها به نیاز به روش‌هایی مقیاس‌پذیر و مقرون‌به‌صرفه برای توسعه رهبری و بهبود عملکرد است. چارچوب‌هایی مانند GROW یا CLEAR اغلب در آن به‌کار می‌روند.
در مقاله‌ای تحت عنوان “چه زمانی کوچینگ گروهی نسبت به کوچینگ فردی مؤثرتر است” به تفضیل به موضوع کوچینگ گروهی پرداخته‌ایم.
اهداف تشکیل گروه توسعه مشارکتی
- توسعه تفکر انتقادی و قضاوت حرفه‌ای: تقویت توانایی تحلیل مسائل پیچیده و تصمیم‌گیری هوشمندانه.
- ارتقاء هوش جمعی و یادگیری مشترک: استفاده از خرد جمعی برای ایجاد بینش‌های عمیق‌تر و راه‌حل‌های خلاقانه.
- تمرکز بر کنجکاوی و گوش دادن فعال: تمرین پرسشگری و شنیدن همدلانه به جای ارائه راه‌حل سریع.
- ایجاد اعتماد و تسهیل بیان آسیب‌پذیری: فراهم کردن فضای امن برای بیان چالش‌ها بدون ترس از قضاوت.
- تقویت مسئولیت‌پذیری فردی و گروهی: شرکت فعال اعضا در یادگیری و مسئولیت رشد خود و دیگران.
- کاهش انزوای حرفه‌ای و گسترش فرهنگ همکاری: افزایش تعامل و حمایت متقابل برای تقویت همکاری در سازمان.
اهداف کوچینگ گروهی
- تسهیل توسعه فردی در بستر گروهی
- افزایش خودآگاهی و رشد هوش هیجانی
- توسعه مهارت‌های رهبری و دستیابی به اهداف شخصی
- کاوش چالش‌های شخصی با بهره‌مندی از تجربیات گروهی
- تقویت اعتماد، گسترش دیدگاه‌ها و افزایش احساس تعلق به گروه
- توانمندسازی افراد از طریق خرد جمعی در عین حفظ تمرکز بر رشد فردی
- هم‌راستا با اهداف یادگیری، نگهداشت استعدادها و افزایش تعامل کارکنان در سازمان
· ساختار گروه توسعه مشارکتی
- گروه معمولاً شامل ۵ تا ۸ متخصص حرفه‌ای است که از یک حوزه یا سازمان مشابه می‌آیند.
- یک تسهیلگر که فرآیند را هدایت کند
- رهبری و مشاوره میان اعضا چرخش می‌یابد.
- مراحل این ساختار عبارت‌اند از:
- ارائه مسئله توسط یک عضو
- روشن‌سازی با پرسش‌های اعضای گروه
- تعیین قرارداد برای نوع کمک مورد نظر
- مشاوره و ارائه بازخورد و دیدگاه
- برنامه‌ریزی اقدام توسط ارائه‌دهنده
- بازتاب گروهی و تحلیل یادگیری‌ها
- جلسات بین ۲ تا ۳ ساعت به طول می‌انجامد
- نقش «ارائه‌دهنده چالش» به صورت نوبتی بین اعضا جابه‌جا می‌شود.
ساختار کوچینگ گروهی
- کوچینگ گروهی ساختاری نیمه‌ساختاریافته و هدایت‌شده توسط کوچ حرفه‌ای دارد.
- گروه معمولاً شامل ۴ تا ۱۰ نفر است.
- جلسات طی چند هفته تکرار می‌شوند و هر جلسه ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد.
- ترکیبی از خوداندیشی فردی و یادگیری جمعی ارائه می‌شود.
- استفاده از پرسش‌های باز برای تحریک تفکر گروهی رایج است.
- هر فرد فرصت دارد چالش‌های خود را مطرح کند و از بازخورد هم‌گروهی‌ها و تسهیل کوچ بهره‌مند شود.
- کوچ مسئول حفظ تمرکز، ایجاد ایمنی روانی و پیش‌برد فرآیند است.
زمان استفاده از گروه توسعه مشارکتی
- تیم‌ها یا جوامع حرفه‌ای که با چالش‌های پیچیده یا تکراری مواجه هستند و نیاز به تحلیل جمعی دارند.
- گروهی از مدیران، معلمان، کوچ‌ها یا متخصصانی که از بررسی موردی چالش‌های واقعی شغلی سود می‌برند.
- سازمان‌هایی که قصد دارند فرهنگ یادگیری، همکاری، بازتاب و مسئولیت‌پذیری را در میان کارکنان تقویت کنند.
- زمانی که هدف کاهش وابستگی به مشاوران بیرونی و ارتقاء توانمندی‌های درون‌سازمانی باشد.
- موقعیت‌هایی که نیاز به افزایش ظرفیت تیمی، تبادل دانش و تقویت تفکر بازتابی وجود دارد.
- یکی از اعضا یک مسئله واقعی کاری را مطرح کرده و سایرین با پیروی از یک فرآیند ساختاریافته به او بازخورد می‌دهند.
- زمانی که سازمان به دنبال تقویت یادگیری مشارکتی، همدلی و استفاده از تجربه‌های جمعی به جای آموزش مستقیم است.
- گروه‌هایی که نیاز به اعتماد متقابل، گوش‌دادن فعال و همکاری بدون سلسله‌مراتب دارند، با نقش تسهیلگر به‌عنوان هماهنگ‌کننده فرآیند (نه لزوماً کوچ حرفه‌ای
زمان استفاده از کوچینگ گروهی
- سازمان‌ها به دنبال توسعه شایستگی‌های رهبری در مدیران میانی و ارشد هستند.
- تیم‌ها یا دپارتمان‌ها در حال تجربه تغییر، تحول یا هم‌راستایی فرهنگی می‌باشند.
- نیاز به توانمندسازی مدیران در به‌کارگیری رفتارهای کوچینگ وجود دارد.
- شرکت‌کنندگان با چالش‌های مشابه مواجه‌اند اما نیازی به حل مشکل عملیاتی مشترک ندارند.
- محدودیت‌های زمانی و بودجه‌ای، کوچینگ فردی را دشوار می‌کند اما انتظار نتایج کوچینگ حفظ می‌شود.
- شرکت‌کنندگان موضوعات رشد یا توسعه مشترک دارند اما الزماً در یک محیط کاری نیستند و اهداف فردی متفاوتی دنبال می‌کنند.
- هدف افزایش ظرفیت رهبری، تاب‌آوری یا ارتقاء فرهنگ سازمانی همراه با تعامل و یادگیری همتایان است.
- نیاز به راهکاری مقرون‌به‌صرفه، قابل گسترش و هدایت‌شده توسط کوچ حرفه‌ای وجود دارد که در چند جلسه برگزار شود.
اصول گروه توسعه مشارکتی
- مشارکت برابر و هم‌سطح: همه اعضا نقش فعال دارند و هیچ‌کس در جایگاه مربی یا متخصص قرار نمی‌گیرد. یادگیری از طریق بازتاب و گفت‌وگوی برابر شکل می‌گیرد.
- فرآیند تأملی ساختاریافته: هر جلسه طبق یک چارچوب مشخص پیش می‌رود؛ یک نفر مسئله حرفه‌ای واقعی خود را مطرح کرده و دیگران با پرسشگری و حمایت به او کمک می‌کنند.
- گوش دادن پیش از راه‌حل‌دهی: تأکید بر شنیدن عمیق و روشن‌سازی مسئله قبل از پیشنهاد راه‌حل، که موجب درک عمیق‌تر و همدلی می‌شود.
- بازخورد سازنده و بدون قضاوت: بازخوردها با احترام، کنجکاوی و بدون داوری ارائه می‌شوند تا گفت‌وگویی باز و حمایتگر شکل گیرد.
- هوش جمعی: تنوع تجربیات و دیدگاه‌های گروه منجر به راه‌حل‌های بهتر و یادگیری عمیق‌تر می‌شود.
- نقش‌پذیری و چرخش: همه اعضا به تناوب در نقش ارائه‌دهنده و مشاور قرار می‌گیرند، که حس مالکیت و یادگیری دوسویه را افزایش می‌دهد.
اصول کوچینگ گروهی
- محرمانگی و ایمنی روانی: ایجاد فضایی امن که افراد بتوانند بدون ترس از قضاوت یا افشای اطلاعات، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند.
- حضور مؤثر و گوش دادن فعال: کوچ و اعضای گروه باید با تمرکز کامل، گوش دادن عمیق و کنجکاوی بدون قضاوت در فرآیند مشارکت کنند.
- پرسش‌های قدرتمند: کوچ از پرسش‌های باز و تأمل‌برانگیز برای تحریک بینش و خودآگاهی استفاده می‌کند، نه ارائه راه‌حل مستقیم.
- یادگیری گروهی و بینش جمعی: هر فرد در عین تمرکز بر اهداف شخصی خود، از بازخوردها و تجربیات دیگران بهره‌مند می‌شود.
- تمرکز بر هدف: هر جلسه با هدف‌گذاری و پیگیری اهداف فردی همراه است که موجب پاسخگویی و وضوح بیشتر می‌شود.
- تسهیلگری نه آموزش: کوچ نقش معلم ندارد بلکه فرآیند رشد را هدایت کرده و به اعضا کمک می‌کند راه‌حل‌های خود را بیابند.
نقش‌ها در گروه توسعه مشارکتی
· گروهی متنوع از همتایان با بخش‌ها یا نقش‌های مختلف
· اعضا همزمان نقش یادگیرنده و مشاور دارند
· اعضا تجربیات خود را به اشتراک گذاشته، مشاوره می‌دهند و همدیگر را حمایت می‌کنند
· گردش نقش‌ها در هر جلسه:
o یک نفر به عنوان ارائه‌دهنده چالش
o دیگران به نوبت به عنوان مشاور و شنونده
نقش‌ها در کوچینگ گروهی
- شرکت‌کنندگان با نقش‌ها یا اهداف مشابه (مثلاً مدیران، سرپرستان تیم یا متخصصان حوزه مرتبط)
- گروه بر اساس نیازهای توسعه‌ای، سطح شغلی یا مهارت‌های خاص شکل می‌گیرد
- شرکت‌کنندگان عمدتاً نقش یادگیرنده دارند
- کوچ حرفه‌ای نقش مرکزی در هدایت بحث‌ها، راهنمایی بازتاب، ارائه بازخورد و هدایت گروه به سمت اهداف مشخص دارد.
نقش تسهیلگر در گروه هم‌توسعه یا توسعه مشارکتی
در گروه‌های هم‌توسعه، نقش اصلی بر عهده تسهیلگر است که با حفظ بی‌طرفی، مشارکت برابر را تضمین می‌کند و مدیریت دینامیک گروه را بدون تحمیل راه‌حل‌ها بر عهده دارد. تسهیلگر فرآیند همکاری اعضا را با پرسش‌های روشن‌کننده و گفتگوی محترمانه هدایت می‌کند و فضایی برای یادگیری مشترک ایجاد می‌کند که اعضا به طور جمعی راه‌حل‌ها را کشف کنند.
نقش کوچ در کوچینگ گروهی
در کوچینگ گروهی، کوچ حرفه‌ای نقش کلیدی در هدایت رشد فردی و جمعی ایفا می‌کند. بر اساس استانداردهای فدراسیون بین‌المللی کوچینگ (ICF)، صلاحیت‌های اصلی شامل ایجاد اعتماد، شنیدن فعال، پرسشگری موثر و تسهیل تعیین هدف است. کوچ محیطی امن فراهم می‌کند، مشارکت را تشویق کرده و گفتگوها را به سمت توسعه و عمل هدایت می‌کند تا اعضا بتوانند بازتاب کنند و بینش کسب کنند.
تحلیل مقایسه‌ای کوچینگ گروهی و گروه‌های توسعه مشارکتی
تفاوت کوچینگ گروهی و گروه توسعه مشارکتی در ساختار و نقش تسهیلگر آشکار است. در کوچینگ گروهی، یک کوچ حرفه‌ای با تمرکز بر رشد فردی و اهدافی مانند رهبری و عملکرد، مسیر یادگیری را هدایت می‌کند. در مقابل، گروه توسعه مشارکتی با مشارکت همتایان و تأکید بر حل مسائل واقعی کاری، بر تجربه جمعی و بازتاب همدلانه استوار است. تفاوت کوچینگ گروهی و گروه توسعه مشارکتی همچنین در میزان تکیه بر تخصص تسهیلگر و نوع تعامل بین اعضا قابل مشاهده است؛ اولی هدایت‌محور و دومی یادگیری‌محور و هم‌سطح است. در جدل ذیل به بررسی دقیق تفاوت کوچینگ گروهی و گروه توسعه مشارکتی پرداخته‌ایم:
نتیجه‌گیری
تفاوت بین کوچینگ گروهی و گروه‌های هم‌توسعه برای سازمان‌هایی که به دنبال یادگیری تعاملی مؤثر هستند اهمیت زیادی دارد. کوچینگ گروهی بر پایه هدایت ساختارمند یک کوچ حرفه‌ای بنا شده و تمرکزش بر رشد فردی، تعیین هدف و پاسخگویی در قالب یک گروه است. این رویکرد بیشتر زمانی کاربرد دارد که افراد دغدغه‌های توسعه‌ای مشابهی دارند و نیازمند حمایت حرفه‌ای در یک محیط گروهی هستند.
در مقابل، گروه‌های هم‌توسعه با محوریت مشارکت اعضا و بدون نیاز به کوچ حرفه‌ای شکل می‌گیرند و بر اشتراک دانش، بازتاب تجربیات و حل مسائل واقعی تأکید دارند. این رویکرد از قدرت هوش جمعی بهره می‌گیرد و برای سازمان‌هایی مناسب است که به دنبال ترویج مسئولیت‌پذیری مشترک، نوآوری و یادگیری مستمر هستند. انتخاب بین این دو، بستگی به اهداف یادگیری و سطح نیاز به تسهیلگری تخصصی دارد.
مدرسه کوچینگ ویز خاورمیانه در بخش خدمات سازمانی اقدام به برگزاری جلسات codev یا همان توسعه مشارکتی در سازمان‌های متقاضی می‌کند.
